KOZŁÓW
(Cozlow - 1257, 1280, 1288;
Koszlow - 1470-80,
Kozlow - 1564,1581, 1629).
Liczba mieszkańców - ok. 1100.
Wieś leży w centralnej części gminy o tej samej nazwie. Rozłożona jest w dolinie strumieni - dopływów Pilicy. Nazwa wsi ma pochodzenie patronimiczne od przydomku - "Koza". Nie ma pewnych danych, kiedy powstała osada Kozłów. Być może jej początków należy szukać na przełomie XII i XIII wieku, gdy po raz pierwszy wymieniona została w źródłach pod rokiem 1257, była już w pełni zorganizowana. Raczej odbudowana, gdyż osada i zapewne drewniany kościółek filialny został zniszczony w roku 1241 przez Mongołów. Kozłów znajdował się na trasie ich łupieżczej wyprawy. Właśnie w 1257 roku została podarowana przez księcia krakowsko-sandomierskiego Bolesława Wstydliwego, klaryskom z klasztoru w Zawichoście. Po kolejnym najeździe mongolsko-tatarskim, klaryski przeniosły się w roku 1262 do Grodziska k. Skały, a w roku 1280, definitywnie do kościoła św. Andrzeja w Krakowie. W roku 1288 za panowania księcia Leszka Czarnego przystąpiono do odbudowy spalonego kościoła. Był to najprawdopodobniej tylko kościół filialny pod wezwaniem Wszystkich świętych. Kościół ten przetrwał ok. 150 lat. Nie był jednak wymieniony w Spisie świętopietrza z roku 1326. Wiadomo jedynie, że parafię w Kozłowie erygowano dopiero w roku 1381. Po raz pierwszy modrzewiowy kościół w Kozłowie wzmiankowany jest pod rokiem 1435 (1438). Jako fundator świątyni podawany w źródłach był Mszczuj herbu Lis. Protoplaści rodu Lisów obecni byli na pobliskich terenach co najmniej od połowy XII wieku (Koziegłowy, Jędrzejów, Żarnowiec itd.). Był to wielce zasłużony ród kasztelanów (komesów) i wojewodów. Współcześni zaliczali ich do stronników Leszka Czarnego, a później Władysława Łokietka. Pierwszym, udokumentowanym źródłowo przedstawicielem Lisów w Kozłowie był kasztelan sandomierski - Pakosław ze Mstyczowa, a był też kasztelanem krakowskim. Zmarł w roku 1319. Dobra kozłowskie dziedziczył jego syn - Andrzej, kasztelan wiślicki (zm. w 1347 roku), a następnie jego wnuk Piotr z Kozłowa (zm. w 1385 roku). Kolejni Lisowie to: Mszczuj z Kozłowa (1377-1411); Piotr z Kozłowa 1399-1424 oraz syn Jana ze Stanowisk, Jakub noszący już nazwisko Kozłowski. Jeszcze za swojego życia Piotr z Kozłowa oraz jego syn Mszczuj zbudowali w 4 ćwierci XIV wieku w Kozłowie jakiś obwarowany dwór z kaplicą Budowla ta wzmiankowana jest w źródłach jako "curia". Współczesnym śladem po tym założeniu obronnym, są słabo zaznaczone nasypy ziemne i centralny nasyp o kształcie elipsy o wymiarach ok. 55 x 35 m i przylegający doń od południa "aneks" również o podstawie owalnej o wymiarach ok. 23 x 18 m. Oba te człony założenia dzieliła fosa o szerokości 14 - 16 m. Tenże Mszczuj w roku 1381, przy okazji przeniesienia wioski na prawo niemieckie, uposażył (istniejący wcześniej) kościół w Kozłowie, a w zasadzie plebana, w 2 łany gruntów z karczmą oraz łąkę pośrodku lasu Bryzdzyń zwaną Czarna Rogoża. Ponadto kościół otrzymał fragment lasu (Brydzyń), a także dziesięcinę z wiosek: Kozłów i Stanowiska. W roku 1394 wzmiankowany jest kapelan kaplicy zamkowej ("de curie"). Zgodnie z wynikami badań archeologicznych drewniany zamek i kaplica Lisów spłonęła pod koniec XV wieku. Przedstawiciel kozłowskich Lisów - Mikołaj z Kozłowa należał do najświatlejszych umysłów swojej epoki. W latach 1410-11 był rektorem Uniwersytetu Krakowskiego, a w latach 1414-20 sprawował funkcję wicekanclerza tegoż Uniwersytetu. W 1444 roku Jarosław herbu Lis ufundował w Kozłowie nowy i większy modrzewiowy kościół. Kozłów wspomina Jan Długosz w Liber Beneficiorum (1470-80). We wsi było 16 łanów kmiecych, których dziesięcinę snopową i konopną oddawano klaryskom z klasztoru św. Andrzeja w Krakowie. Ponadto we wsi była karczma na 1 łana. W Kozłowie był również folwark rycerski, który należał do Jakuba Kozłowskiego herbu Lis (zm. w 1470 roku). Z tego folwarku dziesięcinę oddawano miejscowemu plebanowi. Na Jakubie Kozłowskim skończyła się męska linia tego rodu. Ich kozłowskie dobra odziedziczyły córki: Katarzyna (zm. 1506) i Elżbieta (zm. w 1497). Katarzyna odziedziczyła większość dóbr kozłowskich. W roku 1488 wyszła za mąż za Bieniasza z Krakowa, a po jego tragicznej śmierci w 1492 roku, ponownie wyszła za mąż za Marcina Czeszowskiego. Wcześniej jednak sprzedała w roku 1490 swoje dobra w Kozłowie za 500 grzywien Janowi Słupskiemu herbu Drużyna. Jan Słupski od 1481 roku był mężem siostry Katarzyny - Elżbiety, która wniosła mu w posagu część Kozłowa, Januszowice, Stanowiska i część Rogowa. W roku 1517 tenże Jan Słupski sprzedaje za 1500 florenów, Krystynowi Minockiemu z Minogi (wcześniej właścicielowi części Rogowa) herbu Nowina, wszystkie wspomniane wyżej dobra. Z rejestru poborowym woj. krakowskiego z roku 1581 wiadomo, że wieś Kozłów należała do Stanisława Minockiego z Rogowa herbu Nowina i obejmowała 12 łanów kmiecych, 7 zagrodników z rolą, 2 komorników bez bydła, 1 rzemieślnika i karczmę na 1 łana. Ale już w roku 1582 wieś i okoliczne dobra przeszły w ręce rodziny Myszkowskich (biskupa Piotra Myszkowskiego) herbu Jastrzębiec. W roku 1601 Myszkowscy (bratankowie biskupa Piotra) uzyskali od Sejmu zgodę na utworzenie niepodzielnej ordynacji pińczowskiej obejmującej łącznie 3 miasta i 78 wioski. Pierwszym ordynatem został Zygmunt Gonzaga-Myszkowski herbu własnego. Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629 podaje, że właścicielami wsi byli Myszkowscy i było w niej 1211 łana kmiecego (w tym karczma na 1 łana), 7 zagrodników z rolą i 1 rzemieślnik. W roku 1727 zmarł bezpotomnie Józef Władysław Gonzaga-Myszkowski z Książa Wielkiego. W roku 1729 trybunał koronny w Lublinie przyznał ordynację hrabiemu Franciszkowi Wielopolskiemu herbu Starykoń, którego żona Krystyna Komorowska była prawnuczką pierwszego ordynata - Zygmunta Gonzagi-Myszkowskiego. W ten sposób VIII ordynat nosił do śmierci (zm. w 1730 r.). Franciszek Wielopolski tylko przez rok cieszył się tytułem VIII ordynata. Jego pełny tytuł brzmiał: Franciszek, hrabia na Żywcu i Pieskowej Skale Wielopolski, margrabia na Mirowie i Pińczowie Gonzaga-Myszkowski. Między 1783, a 1809 rokiem wieś należała do Franciszka Wielopolskiego-Myszkowskiego herbu Starykoń oraz do plebana. W części szlacheckiej wsi były 35 dymy (gospodarstwa) w tym: karczma z browarem, 17 chałup kmieci (w tym kilku przedstawicieli szlachty zagrodowej), 13 zagród zagrodników i 3 chałup chałupników). W karczmie i browarze mieszkało 6 Żydów (w całej wsi mieszkało 315 osób). W części plebańskiej z prebendą było 15 dymów: plebania (dom proboszcza ze szkółką), dom dzierżawcy z rodziną szlachecką liczącą 6 osób, wikaria (zamieszkała przez wikariusza i jego rodzeństwo), murowany szpital (przytułek) z 7 ubogimi, organistówka i 10 chałupy chałupników. W roku 1827 wieś Kozłów składała się z 87 dymów i liczyła 670 mieszkańców. Był tu zarząd gminny, kościół parafialny i szkoła początkowa. W roku 1881 wieś należała do tzw. właścicieli cząstkowych, którzy posiadali od kilkunastu do paruset mórg (łącznie 867 mórg). Majątki te nosiły stare nazwy ról kmiecych: Francowizna, Gołoszczyzna, Klajnowizna, Sudarzewszczyzna, Tarnowszczyzna i Zboińszczyzna. Do chłopów Kozłowskich należało 291 mórg, a proboszcz posiadał resztówkę w postaci 8 mórg. Dawne grunty plebański e o obszarze 133 mórg rozparcelowano wśród bezrolnych. W tym czasie do parafii Kozłowskiej należały wioski i folwarki: Bryzdzyn, Bogdanów (folwark), Kamionka, Kozłów i Rogów (łącznie - 1367 wiernych). Cała gmina Kozłów (rozparcelowany folwark Bogdanów, Bryzdzyn, Kamionka, Karczowice, Kowalów, Kozłów, Krężoły, Marcinowice, Pękosław, Przybysławice, Przysieka, Rogów, Wierzbica, Wolica, Wiśniówka i Żabiniec (rozparcelowany folwark)) miała powierzchnię 14056 mórg. Majątki dworskie obejmowały 6569 mórg; dobra cząstkowe (szlachta zagrodowa) - 867 mórg, chłopi gospodarowali na 5360 morgach, a do kościoła należało 8 mórg świeżo rozparcelowanych gruntów dworskich było 1252 morgi. Cała gmina Kozłów liczyła 4014 mieszkańców (w tym: 42 Żydów). W roku 1901 ks. Marian Rykowski rozebrał stary drewniany kościół. W tym samym roku rozpoczęła się budowa nowego, murowanego kościoła. W roku 1902 kościół ten został konsekrowany pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W roku 1912 zmieniono wezwanie kościoła na Podwyższenia Krzyża świętego.
źródło: www.kozlow.pl/kozlow.php
Warto zobaczyć...
Do ciekawych miejsc gdzie znajdziemy więcej niż jeden element stanowiących zabytek należy zaliczyć cmentarz parafialny. Tu można odnaleźć zabytkową kaplicę wybudowaną w roku 1870, groby z XIX wieku oraz szereg mogił z okresu II wojny światowej obrazujących terror okupanta hitlerowskiego na mieszkańcach tych ziem.
Warto też odwiedzić kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Kościół Parafialny
Przed nim w ty miejscu stały dwa drewniane kościoły, jeden pochodzący z 1399 roku spłonął, drugi modrzewiowy został rozebrany. Inicjatorem wystawienia obecnego kościoła był ks. Skibiński, który zaczął gromadzić fundusze na nowy kościół w 1883 roku. W roku 1895 ksiądz Skibiński został przeniesiony do Książa Małego gdzie zmarł. Po nim proboszczem ks. Wincenty Cheliński. Kapłan ten pobudzał lud do składek i w roku 1900 założył fundament pod nowy kościół. W 1901 roku ks. Cheliński wyjechał za granicę na kurację. Władza naznaczyła na proboszcza ks. Mariana Rykowskiego, który w dniach 28-29 maja burzy stary kościół, zaś 10 czerwca ks. Dziekan Kwiatkowski poświęca kamień węgielny. Nowy kościół po ukończeniu budowy w dniu 1 listopada 1902 roku został poświęcony przez tegoż dziekana. Ks. Marian Rykowski był proboszczem w Kozłowie do 1904 roku. Dnia 16 września 1912 roku, ks. biskup A. Łosiński kościół pokonsekrował i w wielkim ołtarzu umieścił relikwie św. Lucida, Feliksa i Marseliny. W latach 1911-1912 kościół był pomalowany przez Mariana Giebułtowskiego ze Skawiny. Kościół został wzniesiony z cegły fugowanej. Ma kształt krzyża, jest niesklepiony. Okien w prezbiterium dwa, w nawie 12, po dwa obok siebie. Ściany urozmaicone pilastrami ozdobione malowidłem. Obrazy wykonał Marian Szczurowski w 1910 roku. Na sklepieniu Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, Murilla. Na chórze: Dawid grający na harfie i św. Cecylia, na ścianach św. Alojzy i Stanisław Kostka oraz świeci Kazimierz i Antoni. Główny ołtarz stoi w absydzie: posiada rzeźbę Pana Jezusa na krzyżu. Obok w niszach stoją figury Najświętszej Marii Panny i św. Jana. Po stronach na postawach św. Piotr i Paweł. Nad Chrystusem Panem: Duch Święty i Bóg Ojciec. Obok dwaj aniołowie z narzędziami męki Pańskiej. Najwyżej Zmartwychwstanie. W ramieniu nawy poprzecznej, po stronie Ewangelii, stoi ołtarz z obrazem Przemienienia Pańskiego (kopia Rafaela). Na zasuwie św. Izydor. Obok ołtarza stoją figury św. Ambrożego i Augustyna a na szczycie św. Grzegorza. Po przeciwległej stronie stoi ołtarz Patronki kościoła Najświętszej Marii Panny Nieustającej Pomocy. Na zasuwie św. Józef- namalowane w Częstochowie w roku 1904 przez B. Rutkowskiego. Obok stoją figury św. Wojciecha i Stanisława. W górze św. Mikołaj. W dniu 31 maja 1891 roku (jeszcze do starego kościoła) Ojciec Apolinary Szleak prowincjał reformatorów z Pilicy wprowadził Stacje Męki Pańskiej. Dookoła kościoła, pod oknami zdobi ścianę łańcuch z cegły ułożonej w kant. We frontowej wieży mieszczą się dwa dzwony. Na większym napis Et verbum caru factum est. R. P 1803. Na mniejszym Ecce fugi te partos adversae A. D die laug. Sumptu Adal. Wittan parochi loci. Do kościoła pod koniec XX wieku sprowadzono relikwie św. Siostry Faustyny.
Opracował :
Jarosław Walczak
Na podstawie dokumentu Dekanat Miechowski , autorstwa ks. Jana Wiśniewskiego
